De Sint Nicolaaskapel, Barbarossaruïne en de nieuw te bouwen donjon dienen
als 'follies' in het park te worden benaderd... 

(beeldkwaliteitsplan, p.30)

Folly (ook wel follie) (van het Engelse woord folly: dwaasheid) (meervoud: follies, ook wel folly's) is een bouwwerk dat met opzet nutteloos of bizar is. Dit in tegenstelling tot de 20e-eeuwse Grote en nutteloze werken, die wel met een doel voor ogen werden gebouwd. Een folly is een niet-conventioneel gebouw, ongeschikt voor huisvesting of andere functies en geen een ander doel dienend dan decoratie. In Nederland wordt soms de term vermaaksarchitectuur gehanteerd.

(Wikipedia)

1. Omvang donjon is een grove verstoring van Rijksmonument het Valkhof

De omvang van de beoogde toren is dusdanig buitenproportioneel dat zij de beleving van het park en haar historische uitstraling volledig te niet doet. De Nicolaaskapel en de Barbarossaruïne, twee authentiek historische bouwwerken uit de 11e en 12e eeuw, komen volledig in de schaduw te staan van een kolos met deze afmetingen. Het is dus onzinnig te stellen dat de donjon op een terloopse manier in het park kan of moet worden gesitueerd (p.30).

Om de beleving van m.n. de Nicolaaskapel zo min mogelijk te verstoren, is gevraagd om een zo authentiek mogelijke donjon. De verstoring van de beleving van de Nicolaaskapel heeft echter vooral te maken met de grootte van de donjon; de vormgeving van de donjon is van veel minder belang. Deze zal vooral leiden tot verwarring over wat nu echt en authentiek is en wat namaak? En die verwarring doet op zijn beurt weer afbreuk aan het Rijksmonument.

Het park leent zich niet voor grootschalige nieuwbouw, maar vooral voor kleine en niet permanente initiatieven om de historie zichtbaar te maken.

2. Bouw donjon is aantasting van Archeologisch Monument het Valkhof

De grondwerkzaamheden (voorbereidingen en de bouw zelf) kunnen mogelijk flinke schade toebrengen aan de archeologische rijkdom in de bodem. Deze bedreiging staat haaks op de status van het Valkhof als beschermd Archeologisch Monument.

Het beeldkwaliteitsplan is hier ook tegenstrijdig: Op p.30 wordt aangegeven dat het bodemarchief niet mag worden verstoord, terwijl op p.35 wordt gesteld dat de mogelijkheden moeten worden onderzocht met betrekking tot het zichtbaar maken van eventuele archeologische vondsten. Maar hoe kun je iets, dat niet verstoord mag worden, zichtbaar maken?

De bouw van de donjon mag het aanwezige bodemarchief niet aantasten of verstoren.

3. Beeldkwaliteitsplan moet ook gaan over de functie van de Donjon

Het beeldkwaliteitsplan richt zich teveel op de inpassing van het gebouw op zich en te weinig op de functie van het gebouw. Het park is nu nog een plek waar de bezoeker rust en (soms bijzondere) natuur kan vinden. De functie die de donjon gaat krijgen kan nopen tot aanpassingen aan de donjon zelf of aan de inrichting van het park. Hierop wordt overigens in het beeldkwaliteitsplan al geanticipeerd:

“Daarbij moet steeds in acht worden genomen dat in het ontwerp niet alleen de iconische en symbolische waarde van de nieuwe donjon een plaats moet krijgen, maar dat het ook geschikt moet zijn om er één of meerdere functies in te huisvesten.” (p.3)

Het beeldkwaliteitsplan stelt geen grenzen - en al helemaal geen harde grenzen - aan de concessies die aan de beeldkwaliteit kunnen worden gedaan ten behoeve van een functie. Elders wordt ook opgemerkt dat de vormgeving van de donjon de exploitatie bemoeilijkt. Te denken valt aan het maximeren van de bezoekersstroom en een ondubbelzinnig verbod op een terras.

Gezien het historische karakter en belang van het Valkhofpark, dient het beeldkwaliteitsplan harde grenzen te benoemen en op te leggen aan de (toekomstige) functie(s).

4. De donjon tast de zichtbare en voelbare gelaagdheid van de historie aan

Juist het nabouwen van een donjon - een beperking die nooit authentiek kan zijn - tast de gelaagdheid van de historie aan. Er wordt één element weergegeven dat slechts een interpretatie van één specifieke historische periode weergeeft. Een element dat ook nog eens is losgerukt uit zijn context: de totale burcht, waar het deel van uitmaakte. Het geeft nogmaals aan dat we datgene dat de geschiedenis ons heeft ontnomen, niet kan kunnen terugbouwen.

Bovendien maakt het plan in de conclusie de verkeerde vergelijking:

“Uitgangspunt was dat met een authentieke verschijningsvorm de historische sensatie, het gevoel in direct contact te staan met het verleden, beter kon worden opgewekt dan met een eigentijdse toren.” (p.21)

Deze conclusie is volstrekt zinloos, omdat niemand van plan is een eigentijdse toren te bouwen in het Valkhof. De keuze is die tussen wel of geen toren. Oftewel, kan het gevoel in contact te staan met het verleden beter worden opgewekt door de thans aanwezige authentieke restanten of door een toren met alleen een authentieke verschijningsvorm?

Zoals ook door de oud stadsarchitect Hoeke in de Gelderlander van 3 september aangegeven, zijn er betere manieren op de historische gelaagdheid op deze plek ervaarbaar te maken. Daarbij kan een tijdelijke donjon, zoals die hier al eerder heeft gestaan, soms een functie hebben.

Ook de historische gelaagdheid vraagt om een andere wijze om de historie zichtbaar en voelbaar te maken.

5. Ecologische waarden ontbreken

Naast de monumentale waarde van het groen in het Valkhofpark draagt ook de ecologische waarde bij aan de beeldkwaliteit van het park. Juist het gegeven dat men er diverse soorten planten en dieren kan tegenkomen, op een plek zo dicht bij het centrum, maakt de plek bijzonder.

De bijzondere ecologische waarden dienen in het beeldkwaliteit benoemd te worden.

6. Helderheid over de afwijzing van TAK architecten is noodzakelijk

TAK Architecten, een gerenommeerd architectenbureau, is door de gemeente opzij geschoven. Duidelijk dient te worden waarom de gemeente dit heeft gedaan. Maar uiteraard is ook van belang tot welke conclusies dit architectenbureau is gekomen. Waarom kon of wilde dit architectenbureau niet voldoen aan de opdracht?

De beperkingen waar TAK Architecten tegenaan zijn gelopen dienen expliciet te worden benoemd. Aangegeven dient te worden welke conclusies daaruit worden getrokken.

 

7. Juridische status van het beeldkwaliteitsplan

Het beeldkwaliteitsplan vormt de basis voor een advies van de Commissie Beeldkwaliteit. Dit advies is in eerste instantie gericht aan het college van B en W. Het college kan het advies of onderdelen daarvan echter gemotiveerd naast zich neer leggen. Niet geheel duidelijk is op welk moment de toetsing plaats vindt (bestemmingsplanprocedure, bouwvergunning, etc.?) en wie de toetsing precies uitvoert (college van B en W, de gemeenteraad?).

Kortom, wat zijn de consequenties van een eventueel negatief advies van de Commissie Beeldkwaliteit?